Τρόποι αξιολόγησης δεξιοτήτων ψηφιακού γραμματισμού

Ο ψηφιακός γραμματισμός  δεν αφορά μόνο τις τεχνικές ικανότητες σωστής  χρήσης λογισμικών ή ψηφιακών συσκευών. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία σύνθετων δεξιοτήτων όπως γνωστικές, κινητικές, κοινωνιολογικές και συναισθηματικές που χρειάζονται οι χρήστες προκειμένου να εκτελέσουν αποτελεσματικά απλές αλλά και πολύπλοκες εργασίες σε ψηφιακά περιβάλλοντα. Ο ψηφιακός γραμματισμός  είναι μια «δεξιότητα επιβίωσης»  στη σημερινή τεχνολογική εποχή. Οι Alkali & Amichai-Hamburger (2004) καθόρισαν ένα εννοιολογικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο ο ψηφιακός γραμματισμός περιλαμβάνει πέντε βασικές δεξιότητες. Παρακάτω ορίζονται οι  βασικές δεξιότητες του ψηφιακού γραμματισμού,  και παρουσιάζονται ενδεικτικοί τρόποι αξιολόγησης αυτών.

1. Photo-visual literacy skill (Δεξιότητες εικονικού γραμματισμού)

Ως δεξιότητα εικονικού γραμματισμού, ορίζεται η ικανότητα των χρηστών διαισθητικά και ελεύθερα να διαβάζουν και να κατανοούν οδηγίες και μηνύματα που παρουσιάζονται σε οπτικο-γραφική μορφή.

Οι χρήστες που έχουν αναπτυγμένες δεξιότητες  εικονικού γραμματισμού: Χρησιμοποιούν την όραση για σκέψη, έχουν καλή οπτική μνήμη και  ισχυρή διαισθητική-συσχεστική σκέψη.

Παράδειγμα χρήσης δεξιοτήτων εικονικού γραμματισμού σε ψηφιακά περιβάλλοντα,  έχουμε στις διεπαφές χρήστη και στα σύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια για παιδιά. Και στα δύο, όλες οι οδηγίες χρήσης παρέχονται μέσω γραφικής παράστασης συμβόλων και εικονιδίων.

Τρόπος αξιολόγησης δεξιοτήτων εικονικού γραμματισμού:

Οι συμμετέχοντες στην αξιολόγηση καλούνται να δημιουργήσουν  μία  θεατρική σκηνή, χρησιμοποιώντας ένα πρόγραμμα πολυμέσων (το Opening Night ) που δεν γνωρίζουν από πριν,  χωρίς καθοδήγηση ή περαιτέρω οδηγίες. Το πρόγραμμα επιτρέπει στους χρήστες να σχεδιάσουν τη δικιά τους θεατρική σκηνή, αποφασίζοντας οι ίδιοι για τους χαρακτήρες, τα χαρακτηριστικά, τις συγγένειες, τα κοστούμια και το κείμενο που λένε. Ο χρήστης επομένως πρέπει να αποκρυπτογραφήσει τις γραφικές διεπαφές χρήστη και να μάθει πώς να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά το πρόγραμμα.

Kριτήρια αξιολόγησης:

1. Πόσο πλήρης είναι η σκηνή;

2. Πόσα στοιχεία εμφανίζονται στην σκηνή;

3. Πόσο πολύπλοκος είναι ο σχεδιασμός της σκηνής.

2.Reproduction literacy skill ( Δεξιότητες γραμματισμού ψηφιακής αναπαραγωγής)

Ως δεξιότητα  ψηφιακής αναπαραγωγής ορίζεται η ικανότητα δημιουργίας νέων εννοιών ή νέων ερμηνειών με το συνδυασμό προηγουμένων και ανεξάρτητων τεμαχίων πληροφοριών σε οποιαδήποτε μορφή μέσων (κείμενο, γραφικά, ή ήχος).

Η δεξιότητα ψηφιακής αναπαραγωγής είναι απαραίτητη σε δύο βασικούς τομείς:

Στη γραφή, όπου οι προϋπάρχουσες προτάσεις μπορούν να αναδιοργανωθούν και να αναδιαμορφωθούν για να δημιουργήσουν νέες έννοιες. Στην εικαστική τέχνη, όπου προϋπάρχοντα ακουστικά ή οπτικά κομμάτια μπορούν να επεξεργαστούν και να τροποποιηθούν για να δημιουργηθούν νέα έργα τέχνης (όπως στην περίπτωση της PopArt).

Οι εγγράμματοι στην ψηφιακή αναπαραγωγή μελετητές έχουν: καλή συνθετική και πολυδιάστατη σκέψη  που τους βοηθά στην ανακάλυψη νέων συνδυασμών για την οργάνωση πληροφοριών με νέους τρόπους που να έχουν νόημα.

Παράδειγμα αξιολόγησης δεξιοτήτων γραμματισμού ψηφιακής αναπαραγωγής:

Στους συμμετέχοντες στην αξιολόγηση δίνεται μια παράγραφος επτά γραμμών (περίπου 100 λέξεων) που περιγράφει μια ουδέτερη κατάσταση ενός παιδιού που ετοιμάζεται για το σχολείο. Ζητείται από αυτούς να δώσουν στην παράγραφο μια νέα έννοια αναδιατάσσοντας προτάσεις, λέξεις και γράμματα, επιτρέποντας την προσθήκη όχι περισσότερων από 25 δικών τους λέξεων.

Kριτήρια αξιολόγησης:

1. Ποιότητα και ευελιξία του αναπαραχθέντος κειμένου.

2. Πολυπλοκότητα του αναπαραχθέντος κειμένου.

3. Ποσότητα των αναπαραγωγών που έγιναν κατά την εκτέλεση της εργασίας.

4. Ποσότητα των επιπλέον λέξεων που προστέθηκαν

Branching literacy skill   (Δεξιότητες γραμματισμού δικτύωσης)

Ως δεξιότητα γραμματισμού δικτύωσης ορίζεται η ικανότητα των χρηστών να έχουν καλή χωρική και πολυδιάστατη αίσθηση προσανατολισμού, να παραμένουν προσανατολισμένοι και να αποφεύγουν να χαθούν στο διαδίκτυο κατά την πλοήγηση μέσα από πολύπλοκα πεδία γνώσης, παρά τις περίπλοκες διαδρομές πλοήγησης που μπορεί να πάρουν.

Οι χρήστες με αναπτυγμένες δεξιότητες  γραμματισμού δικτύωσης έχουν συνήθως: Καλή μεταφορική σκέψη και ικανότητα δημιουργίας νοητικών μοντέλων, εννοιολογικών χαρτών και άλλων μορφών αφηρημένων αναπαραστάσεων.

Τρόπος αξιολόγησης δεξιοτήτων γραμματισμού δικτύωσης:

Οι συμμετέχοντες στην αξιολόγηση καλούνται να σχεδιάσουν  ένα λεπτομερές ταξίδι μίας εβδομάδας σε μία χώρα την οποία  δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ, αντλώντας στοιχεία από τουριστικούς ιστότοπους του διαδικτύου. Ο σχεδιασμός  πρέπει να περιλαμβάνει χάρτη, διαδρομές για τις καθημερινές  επισκέψεις καθώς και πληροφορίες για κάθε χώρο επίσκεψης. Επομένως ο συμμετέχων πρέπει να χρησιμοποιήσει δεξιότητες γραμματισμού δικτύωσης προκειμένου να δημιουργήσει ένα σύνολο γνώσεων (σχεδιασμός ταξιδιού) από μια μη γραμμική, υπερκειμενική πλοήγηση, μέσω ενός τομέα γνώσης (γεωγραφίας) του διαδικτύου.

Kριτήρια αξιολόγησης:

1. Η πληρότητα και η συνεκτικότητα του σχεδιασμού.

2. Η ποιότητα, η ποικιλία και η περιπλοκότητα της περιήγησης.

3. Η δημιουργία βοηθητικού και καλοσχεδιασμένου χάρτη.

4. Αριθμός ημερών και αριθμός σελίδων της περιήγησης στο διαδίκτυο.

Information literacy skill (Δεξιότητες πληροφορικού γραμματισμού)

Ως δεξιότητα πληροφορικού γραμματισμού ορίζεται η ικανότητα των χρηστών πληροφόρησης να κάνουν εκπαιδευμένη, έξυπνη, εύστοχη και κριτική εκτίμηση των πληροφοριών. Η δεξιότητα πληροφορικού  γραμματισμού ενεργεί ως φίλτρο, εντοπίζει ψευδείς, άσχετες ή προκατειλημμένες πληροφορίες και αποφεύγει τη διείσδυσή τους στη γνώση του μαθητή.

Οι εγγράμματοι πληροφορικά χρήστες: Έχουν αναπτυγμένη κριτική σκέψη, αμφισβητούν πάντα τις πληροφορίες και δεν τις θεωρούν δεδομένες.

Τρόπος αξιολόγησης δεξιοτήτων πληροφορικού γραμματισμού:

Στους συμμετέχοντες στην αξιολόγηση δίνονται κάποιες ειδησεογραφικές πηγές του Διαδικτύου. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται δεξιές, αριστερές, ισραηλινές, αραβικές, ευρωπαϊκές και αμερικανικές πηγές. Ορισμένες από τις πηγές είναι  πολιτικά  παρακινημένες, μερικές είναι πιο ουδέτερες, άλλες τείνουν να παρουσιάζουν προκατειλημμένες ή ακόμα και ψευδείς πληροφορίες και άλλες περιέχουν πιο αξιόπιστα νέα. Σε όλους τους συμμετέχοντες ανατίθεται μία είδηση για ένα γεγονός που αναφέρεται σε όλες τις ειδησεογραφικές πηγές που δόθηκαν,  και τους ζητείται να ανακαλύψουν προκατειλημμένες ή υποκειμενικές συμπεριφορές, ψευδή ή αντιφατικά στοιχεία, να αναλύσουν την είδηση και να συντάξουν μία περίληψη της άποψής τους σχετικά με την ποιότητα και την αξιοπιστία των ειδησεογραφικών πηγών.

Kριτήρια αξιολόγησης:

1. Η ποσότητα των προκατειλημμένων και ψευδών στοιχείων που εντοπίστηκαν.

2. Η  ικανότητα του συμμετέχοντα να αναλύσει κριτικά πληροφορίες.

Socio-emotional literacy skill (Δεξιότητες Κοινωνικο-συναισθηματικού γραμματισμού)

Από όλους τους τύπους δεξιοτήτων ψηφιακού γραμματισμού, ο κοινωνικο-συναισθηματικός είναι ίσως ο πιο σημαντικός.  Ως δεξιότητα κοινωνικο-συναισθηματικού γραμματισμού ορίζεται η ικανότητα των χρηστών να χρησιμοποιούν κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες ώστε: 1) Να κατανοούν τους κανόνες του παιχνιδιού »  που επικρατούν στο διαδίκτυο. 2) «Να επιβιώνουν»  από τα εμπόδια που τους περιμένουν στη μαζική επικοινωνία του κυβερνοχώρου  (όπως να εντοπίζουν κακόβουλα  άτομα στα chat rooms και να αποφεύγουν τις παγίδες/φάρσες και κακόβουλους ιούς στο διαδίκτυο).

Οι χρήστες που έχουν αναπτυγμένες δεξιότητες  κοινωνικο-συναισθηματικού γραμματισμού:

Είναι πρόθυμοι να μοιράζονται  τα δικά τους δεδομένα και γνώσεις με άλλους.

Έχουν ικανότητες πληροφορικού,  εικονικού γραμματισμού και γραμματισμού δικτύωσης.

Είναι πολύ ώριμοι και έχουν κριτική και αναλυτική σκέψη.

Είναι ικανοί να σχεδιάσουν γνώση μέσω εικονικής συνεργασίας.

Μπορούν να μοιράζονται συναισθήματα κατά την  ψηφιακή επικοινωνία.

Τρόπος αξιολόγησης δεξιοτήτων πληροφορικού γραμματισμού:

Οι συμμετέχοντες στην  αξιολόγηση εκτίθενται σε μια κατάσταση chat room, όπου οι κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του επιπέδου και της σημασίας της αλληλεπίδρασης που συμβαίνει. Οι συμμετέχοντες πραγματοποιούν  συνεδρίες συνομιλίας κάποιων  λεπτών. Το θέμα της συνομιλίας είναι ένα καυτό πολιτικό ζήτημα που κυριαρχεί στους τίτλους ειδήσεων του μήνα. Στο τέλος της διαδικασίας κάθε συμμετέχων υποβάλλει μια σύντομη έκθεση που αναφέρεται στην εμπειρία του στο chat.

Οι συμμετέχοντες αξιολογούνται με βάση:

1. Τη συμμετοχή τους στο chat όσον φορά τη γνωστική, κοινωνική  και συναισθηματική τους παρουσία. 2. Την ανάλυση της έκθεσης αντίληψης του καθενός.

ΠΗΓΗ:

Alkali, Y. E., & Amichai-Hamburger, Y. (2004). Experiments in digital literacy. Cyber Psychology & Behavior, 7(4), 421-429.

http://impschool.gr/deltio-site/wp-content/uploads/2016/03/bratitsis2.png

Ο γραμματισμός της ψηφιακής αναπαραγωγής, ο Άντυ Γουόρχολ και η Pop Art

Ο Γραμματισμός της ψηφιακής αναπαραγωγής

Ως γραμματισμός ψηφιακής αναπαραγωγής ορίζεται η ικανότητα δημιουργίας νέων εννοιών ή νέων ερμηνειών με το συνδυασμό προηγούμενων και ανεξάρτητων τεμαχίων πληροφοριών σε οποιαδήποτε μορφή μέσων (κείμενο, γραφικά, ή ήχος).

Ο γραμματισμός της ψηφιακής αναπαραγωγής είναι απαραίτητος σε δύο βασικούς τομείς:

·         στη γραφή, όπου οι προϋπάρχουσες προτάσεις μπορούν να αναδιοργανωθούν και να αναδιαμορφωθούν για να δημιουργηθούν νέες έννοιες

·         και στην εικαστική τέχνη, όπου προϋπάρχοντα ακουστικά ή οπτικά κομμάτια μπορούν να επεξεργαστούν και να τροποποιηθούν για να δημιουργηθούν νέα έργα τέχνης (όπως στην περίπτωση της Pop Art και της περίπτωσης του διαδικτυακού καλλιτέχνη Drako Maver).

Ο Άντυ Γουόρχολ και η Pop Art

«Ποιος ήταν αληθινά ο Άντυ Γουόρχολ, ο "πάπας της Pop Art "; Είναι απλώς μια σύμπτωση, μια τυχαία επιλογή ενός μουσείου ή υπάρχει βαθύτερος αποχρών λόγος; [...]

Ο Γουόρχολ μπαίνει στο πάνθεον της τέχνης κουβαλώντας χιλιάδες -κατά κυριολεξία- πορτρέτα, καμωμένα με μεταξοτυπική αναπαραγωγή φωτογραφιών όλων των σταρ της επικαιρότητος (ηθοποιών, μεγιστάνων του πλούτου, επιδειξιομανών κοσμικών, πολιτικών) και μιας αλυσίδας προσώπων συμβόλων [...]. Παράλληλα "ζωγραφίζει" ηλεκτρικές καρέκλες, απονενοημένες πτώσεις από ουρανοξύστες, αεροπορικά δυστυχήματα δίπλα σε φιγούρες του Μίκι Μάους ή των πολλαπλασιασμένων ανφάς φωτογραφιών της Μέριλιν Μονρόε.

Σαρκασμός λοιπόν, σάτιρα, καταγγελία μέσω των οπτικών ντοκουμέντων, θεοποίηση των προσώπων της επικαιρότητας, καταγραφή μιας νέας μυθολογίας, κωδικοποίηση των εικόνων και των ιδεολογικών μοτίβων ενός καταναλωτικού και -κατ' επίφαση τουλάχιστον- ευημερούντος λαϊκού πολιτισμού; Το έργο του πάντως μόνο αφελές και απλοϊκό δεν μπορεί να θεωρηθεί, καθώς παρουσιάζει ένα τεράστιο κοινωνιολογικό και σημειολογικό ενδιαφέρον. Η εικονολογία του αποτελείται από οπτικές μονάδες οι οποίες, διαρκώς ανασυντιθέμενες εν είδει ζωντανού λεξιλογίου, σταθερά παράγουν λόγο. Τον λόγο μιας εποχής οπτιμισμού αλλά και ψυχροπολεμικού κλίματος, ευδαιμονισμού αλλά και υστερίας, καλλιτεχνικής κρίσης αλλά και έξαρσης δημιουργικής».

Μάνος Στεφανίδης, Μια ιστορία της ζωγραφικής. (Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση και από τους ιμπρεσιονιστές στον Πικάσο), Καστανιώτης, 3η έκδ., Αθήνα 2001, σ. 453-454.

ΠΗΓΕΣ

Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου (Γ' Γενικού Λυκείου), Κεφάλαιο Ζ Ο Πολιτισμός του 20ου αιώνα.http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL106/282/2021,6898/

Alkali, Y. E., & Amichai-Hamburger, Y. (2004). Experiments in digital literacy. CyberPsychology & Behavior, 7(4), 421-429.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL106/282/2021,6898/images/img7_59.jpg

Το Scratch ως παράδειγμα ψηφιακής δημιουργικότητας

Το Scratch:    https://scratch.mit.edu/about

·         Είναι ένα οnline ελεύθερο λογισμικό που βασίζεται σε μία δυναμική οπτική γλώσσα προγραμματισμού. Παρέχεται δωρεάν και χρησιμοποιείται σε μια ευρεία ποικιλία δράσεων εντός και εκτός του σχολείου ανά τον κόσμο.

·         Έχει ως στόχο τη διδασκαλία εννοιών προγραμματισμού σε παιδιά και εφήβους που θα τους επιτρέψει να αφηγηθούν ιστορίες, να δημιουργήσουν διαδραστικά παιχνίδια, κουίζ, κινούμενα σχέδια, βίντεο και μουσική.

·         Απευθύνεται κυρίως σε μαθητές δημοτικού και γυμνασίου και μπορεί να αξιοποιηθεί σε διάφορα μαθήματα (όπως μαθηματικά, γλώσσα, πληροφορική, κ. ά.).

·         Το Scratch έχει αναπτυχθεί από μια μικρή ομάδα ερευνητών στο Lifelong Kindergarten Group στο MIT Media Lab. Η διαδικτυακή κοινότητα του Scratch έχει πολύ μεγάλη ανάπτυξη και έχει λάβει τιμητική μνεία στην κατηγορία Digital Communities στο Prix Ars Electronica 2008.Το Scratch χρησιμοποιείται σε παραπάνω από 150 διαφορετικές χώρες και είναι διαθέσιμο σε περισσότερες από 40 γλώσσες.

Η δημοτικότητα του Scratch στην εκπαίδευση οφείλεται:

·         Στην ευκολία με την οποία μπορούν να δημιουργηθούν προγράμματα: οι εντολές και οι δομές της γλώσσας προγραμματισμού είναι απλές και μερικές τουλάχιστον είναι γραμμένες στην καθομιλουμένη, ενώ  η δομή του προγράμματος μπορεί να σχεδιαστεί όπως ένα πάζλ, με αποσπώμενα κομμάτια κώδικα που μπορούν να μετακινηθούν και προσαρμοστούν μαζί.

·         Στην εύκολη επαναχρησιμοποίηση κομματιών: στο Scratch όλα τα αλληλεπιδραστικά αντικείμενα, γραφικά και ήχοι μπορούν εύκολα να εισαχθούν σε ένα νέο πρόγραμμα και να συνδυαστούν με νέους τρόπους. Έτσι οι αρχάριοι μπορούν να λάβουν γρήγορα αποτελέσματα και αποκτούν κίνητρο να προσπαθήσουν περαιτέρω.

·         Στη δυναμική μορφή της γλώσσας προγραμματισμού που επιτρέπει σε αλλαγές του κώδικα ακόμη και κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των προγραμμάτων.

Η ενασχόληση με το Scratch αναπτύσσει:

• Χωρικές δεξιότητες (αντίληψη χώρου, προσανατολισμός)

• Γνωστικές δεξιότητες (μαθαίνω πώς να μαθαίνω)

• Τεχνολογικές δεξιότητες (προγραμματισμός, τεχνολογικός αλφαβητισμός)

• Κοινωνικές δεξιότητες (εφόσον η εργασία είναι ομαδική ή έχει δυνατότητα δημοσίευσης)

Ειδικότερα, η ικανότητα κωδικοποίησης προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών αποτελεί σημαντικό μέρος του γραμματισμού στη σύγχρονη εποχή. Όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν να κωδικοποιούν στο Scratch, μαθαίνουν σημαντικές στρατηγικές για την επίλυση προβλημάτων, το σχεδιασμό έργων και την επικοινωνία ιδεών.

Οι μαθητές ξεκινώντας από το μηδέν μπορούν να κωδικοποιήσουν τις δικές τους διαδραστικές ιστορίες, κινούμενα σχέδια και παιχνίδια. Κατά τη διαδικασία, μαθαίνουν να σκέφτονται δημιουργικά, να αιτιολογούν,  να εργάζονται συλλογικά - βασικές δεξιότητες για όλους στη σημερινή κοινωνία.

Πολυγραμματισμοί και Νέες Τεχνολογίες

Α΄ΜΕΡΟΣ: ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

Γραμματισμός- Η αρχική οριοθέτηση του όρου

Ο  γραμματισμός απόδοση στα ελληνικά του όρου «literacy» στην αρχική του οριοθέτηση  αφορά την συμβατική  ικανότητα ανάγνωσης  και γραφής , δηλαδή την ικανότητα του ανθρώπου να κωδικοποιεί προφορικές εκφορές του λόγου σε γραπτή μορφή και αντίστροφα.

• Πρόκειται για μία ψυχολογική ικανότητα την οποία αναπτύσσει το άτομο με βάση τις προσωπικές του δυνατότητες.
• Ο γραμματισμός αφορά : ι) αποκλειστικά τη γλώσσα και μάλιστα μία μορφή αυτής, την επίσημη γλώσσα του κράτους  ιι) αποκλειστικά το γραπτό λόγο.
•  Μοναδικό μέσο ανάγνωσης είναι ο έντυπος λόγος.
•  Ο γραμματισμός θεωρείται μία ουδέτερη ικανότητα, μία τεχνική γνώση.
•  Έχει στατικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορά ένα πεπερασμένο σύνολο γνώσεων που κάποιος κατέχει χωρίς άλλες κοινωνικές προεκτάσεις (Χατζησαββίδης, 2007).
• Αρνητικό επακόλουθο της έλλειψης γραμματισμού, μέχρι τη δεκαετία του ΄90 εθεωρείτο ο αναλφαβητισμός και αφορούσε κυρίως στις συνέπειες που αυτός μπορούσε να έχει στην προσωπική και επαγγελματική ζωή των ατόμων(Hannon, 2000).

Αυτόνομο και ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού

Στον Brian Street (1984), οφείλεται η πρώτη σαφής οριοθέτηση δύο μοντέλων γραμματισμού: του αυτόνομου και του ιδεολογικού. Η αρχική οριοθέτηση  του γραμματισμού που αναφέρθηκε  στην προηγούμενη παράγραφο ανήκει στο αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού.

Σύμφωνα με το ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού:

• Ο γραμματισμός δεν είναι ουδέτερος, υποκρύπτει κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορές των μαθητών.
•  Δεν περιορίζεται στους σχολικούς τοίχους. Αφορά γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις των μαθητών ως άτομα αλλά και ως μέλη κοινωνικοπολιτισμικών ομάδων, που αναπτύσσονται καθημερινά στην προσπάθειά τους να επιτύχουν διάφορους κοινωνικούς στόχους.
•  Δεν επικεντρώνεται στον γραπτό λόγο αλλά σε όλους τους τρόπους και πόρους που οι μαθητές μπορούν να ενεργοποιήσουν, για να πετύχουν τους κοινωνικούς τους στόχους. Υπερβαίνει δε τα ίδια τα μέσα (γραπτός ή προφορικός λόγος) και αφορά εξίσου παραμέτρους κοινωνικής τάξης.

Ο γραμματισμός αφορά επομένως στη δυνατότητα του ατόμου να λειτουργεί αποτελεσματικά σε διάφορα περιβάλλοντα και καταστάσεις επικοινωνίας, χρησιμοποιώντας κείμενα προφορικού και γραπτού λόγου, καθώς επίσης και κείμενα μη γλωσσικά (π.χ. εικόνες, σχεδιαγράμματα, χάρτες κλπ).

Παιδαγωγικές συνέπειες του ιδεολογικού μοντέλου

Αν όμως ο γραμματισμός με βάση το ιδεολογικό μοντέλο, είναι κάτι παραπάνω και διαφορετικό από την κατάκτηση μίας τεχνικής , τότε θα πρέπει να διερευνηθεί τι είδους  κοινωνικοπολιτισμικές «αποσκευές» φέρουν μαζί τους οι μαθητές.

Σε αυτό το πλαίσιο ο γραμματισμός δεν επιτυγχάνεται με μία μεθοδολογία κατάκτησης μίας τεχνικής και δεν περιορίζεται στο γλωσσικό μάθημα. Οι ιδέες και αντιλήψεις των μαθητών για το γραπτό λόγο είναι σημαντικές και κυρίως κατασκευάζονται σε μεγάλο βαθμό εκτός σχολικού χώρου.

Συνεπώς, ο ρόλος της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ουσιαστικότερος από τη διδασκαλία μίας τεχνικής. Θα πρέπει να βρεθούν εκείνοι οι μηχανισμοί που θα επιτρέπουν σε όλα τα παιδιά να αναπτύξουν με τέτοιο τρόπο το γραμματισμό, ώστε να μπορούν να εκπληρώνουν τους κοινωνικούς στόχους τους.

Λειτουργικός και κριτικός γραμματισμός

Η έννοια του λειτουργικού γραμματισμού αφορά στην ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται σε όλες τις δραστηριότητες στο εσωτερικό της ομάδας ή της κοινότητάς του και να συνεχίζει να μπορεί να χρησιμοποιεί την ανάγνωση, γραφή και αριθμητική για την προσωπική του ανάπτυξη και την ανάπτυξη της κοινότητάς του. Ο λειτουργικός γραμματισμός είναι συνήθως μετρήσιμος και ποσοτικός. Συχνά συνδέεται με την ικανότητα του ατόμου να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Ο κριτικός γραμματισμός αφορά την κατανόηση του  περιεχομένου των κειμένων, αλλά και την κατανόηση των τρόπων με τους οποίους διαμορφώνονται τα κείμενα από τους δημιουργούς τους, ώστε να περάσουν συγκεκριμένα μηνύματα. Ο κριτικός γραμματισμός διερευνά τους (ιδεολογικούς) λόγους  που κρύβονται στα κείμενα και τους σκοπούς που αυτά εξυπηρετούν. Τονίζεται ότι ο γραμματισμός δεν είναι ουδέτερος.

Από το γραμματισμό στους πολυγραμματισμούς

Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄90  η έννοια του  γραμματισμού έχει διευρυνθεί, ως προς το ίδιο το αντικείμενό του, τη γλώσσα. Με βάση τις αλλαγές στο επικοινωνιακό τοπίο και τη σημασία των ποικίλων σημειωτικών τρόπων (κείμενο, ήχος, εικόνα, video κλπ)  στην κατασκευή σύγχρονων κειμένων, επαναπροσδιορίζονται τα όρια του γραμματισμού στην συμπερίληψη όχι μόνο της γλώσσας αλλά και άλλων τρόπων κατασκευής νοήματος. Γίνεται λόγος πλέον για πολυγραμματισμούς.

Η ιδέα των «πολυγραμματισμών»  όπως αναφέρεται από τους Kalantzis & Cope αφορά στην «ικανότητα κατασκευής νοήματος σε διαφορετικά πολιτισμικά, κοινωνικά ή ειδικά συγκείμενα καθώς και την ικανότητα χρήσης όχι μόνο αλφαβητικών αλλά και πολυτροπικών αναπαραστάσεων» (Kalantzis & Cope, 2001).

Β΄ΜΕΡΟΣ: Πολυγραμματισμοί και Νέες Τεχνολογίες

Πολυγραμματισμοί: Χαρακτηριστικά

·         Η έννοια των πολυγραμματισμών (multiliteracies) υποδηλώνει την ποικιλία των μορφών κειμένων που έχουν σχέση με τις τεχνολογίες της  πληροφορίας και των πολυμέσων, αλλά και την ποικιλία των μορφών κειμένων που παράγονται μέσα σε μία πολύγλωσση και πολυπολιτισμική κοινωνία. Δηλώνει την πολυμορφία τόσο σε γεωγραφικό όσο και σε  κοινωνικό – με την ευρύτερη έννοια- επίπεδο.

•   Η γλώσσα γίνεται αντιληπτή ως κοινωνικοπολιτισμική πρακτική.
•  Τα κείμενα δεν είναι ουδέτερα.
•  Ο γραμματισμός δεν περιορίζεται στο γλωσσικό μάθημα, αλλά  επεκτείνεται σε όλα τα αντικείμενα του σχολικού προγράμματος και πέρα από αυτά.
• Αναδεικνύεται  η πολυτροπικότητα και διερευνάται η συνεισφορά κάθε τρόπου στην παραγωγή νοήματος, αλλά και η συσχέτιση των διαφόρων τρόπων που συλλειτουργούν στα σύγχρονα κείμενα (έντυπα ή ψηφιακά).
• Επισημαίνεται  η ανάγκη χρήσης  «μεταγλωσσών» , δηλαδή λειτουργικών γραμματικών που θα περιγράφουν το νόημα στον  κάθε τρόπο (γλωσσικό, οπτικό, ακουστικό, νοηματικό κ. ά.) χωριστά, αλλά και σε πολυτροπικά κείμενα, όπου το νόημα κατασκευάζεται, μέσω της συνέργειας των διαφόρων τρόπων αναπαράστασης.

Πολυγραμματισμοί: Παιδαγωγική

Η παιδαγωγική πρόταση των πολυγραμματισμών προτείνει την κατανόηση του νοήματος ως ένα σχέδιο, το οποίο περιλαμβάνει 3 στάδια:

·         Το σχεδιασμένο: Παρέχει τους διαθέσιμους πόρους νοήματος.

·         Το σχεδιασμό: Αφορά τη διαδικασία διαμόρφωσης νέου νοήματος σε διαφορετικό πλαίσιο.

·         Το ανασχεδιασμένο: Συνιστά ένα νέο πόρο και όχι απλή αντιγραφή του σχεδιασμένου.

Η διαδικασία  υλοποιείται μέσα από μία σειρά παιδαγωγικών διαδικασιών που περιλαμβάνουν:

·         Τοποθετημένη πρακτική: Αφορά στην ερμηνεία και εξοικείωση με τα διαθέσιμα είδη λόγου και κειμενικά είδη, τα οποία υπάρχουν στην καθημερινότητα των μαθητών, αλλά και ευρύτερα εκείνα που αναπτύσσονται σε δημόσιους χώρους, όπως και χώρους εργασίας.

·         Ανοικτή διδασκαλία: Εξοικείωση  με τις διάφορες μεταγλώσσες για την περιγραφή των διαφόρων τρόπων κατασκευής νοήματος. Ανάλυση και κατανόηση της λειτουργίας των διαφόρων τρόπων.

·         Κριτική πλαισίωση:  Ερμηνεία του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος διαφόρων τύπων κατασκευής νοήματος. Η κριτική πλαισίωση αφορά στην ανακάλυψη των τρόπων με τους οποίους λειτουργεί κάτι. Απαντά σε ερωτήσεις όπως: Γιατί υπάρχει ή συμβαίνει αυτό; Ποιος είναι ο σκοπός του; Τα συμφέροντα ποιού εξυπηρετεί; Τα  συμφέροντα ποιού υπονομεύει; Πως λειτουργεί; Θα μπορούσε να λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο;

·         Μετασχηματισμένη Πρακτική:  Το αποτέλεσμα μίας διαδικασίας κριτικής αναπλαισίωσης, ώστε η μετασχηματισμένη σημασία, το προϊόν της διαδικασίας σχεδιασμού, να λειτουργήσει σε ένα νέο πλαίσιο για να εκφράσει διαφορετικές ανάγκες.

Ένας χάρτης (μοντέλο) για τους πολυγραμματισμούς

Το 2004 η Suzan Hill αναπτύσσει ένα μοντέλο για τους πολυγραμματισμούς στην προσχολική εκπαίδευση. Ο χάρτης για τους πολυγραμματισμούς, όπως αποκαλείται το μοντέλο της, περιλαμβάνει όχι μόνο τον έντυπο λόγο αλλά και τα ψηφιακά μέσα, λαμβάνει δηλαδή υπόψη την πολυμεσική και πολυτροπική καθημερινότητα των παιδιών.

Ο χάρτης για τους πολυγραμματισμούς προβλέπει 4 στάδια εξίσου σημαντικά τα οποία όμως δεν οργανώνονται κατ΄ ανάγκη σε γραμμική ακολουθία. Αυτά τα στάδια αναφέρονται σε διαφορετικές πρακτικές. Το παιδί αναπτύσσει τους πολυγραμματισμούς στη διάρκεια  4 αλληλοσυσχετιζόμενων σταδίων. Δηλαδή καθώς λειτουργεί ως:

•          Λειτουργικός χρήστης          -   functional user
•         Κατασκευαστής νοήματος    -    meaning maker
•         Κριτικός αναλυτής                -   critical analyzer
•          Μετασχηματιστής                -    transformer

Η λειτουργική χρήση αφορά τεχνική γνώση για τον εντοπισμό και σπάσιμο του κώδικα, χρήση  εικόνων και συμβόλων, επιλογή και λειτουργία μηχανημάτων και μετακίνηση ανάμεσα σε διαφορετικά μέσα: βίντεο , υπολογιστές, χαρτί.

Η κατασκευή νοήματος αφορά στην κατανόηση του πως οι διαφορετικοί τύποι κειμένων και οι διαφορετικές τεχνολογίες νοηματοδοτούν τον κόσμο και πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις ανάγκες των ανθρώπων.

Η κριτική ανάλυση αφορά στην κατανόηση του ότι δεν υπάρχει καθολική αλήθεια και άρα ό,τι διαβάζουμε και μελετάμε, είναι μία επιλογή που έχει γίνει από κάποιο άτομο. Επίσης αφορά στην κριτική επιλογή της κατάλληλης τεχνολογίας για έναν στόχο.

Τέλος ο μετασχηματισμός αφορά στη χρήση γνώσεων και δεξιοτήτων με νέους τρόπους, ώστε να σχεδιάζουμε και να αναπτύσσουμε νέα κείμενα (Hill 2004; 2007).

Συμπερασματικά: Πολυγραμματισμοί  και νέες τεχνολογίες

Η μετανάστευση , η πολυ-πολιτισμικότητα (πολιτισμική και γλωσσική πολυμορφία), η παγκοσμιοποίηση, καθώς και οι τεχνολογίες επικοινωνιών είναι παράγοντες που κατέστησαν κρίσιμα διάφορα γλωσσολογικά ζητήματα , όπως του γραμματισμού στη σημερινή εποχή. Μάλιστα η φύση των  Νέων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας  έπαιξε τον κυρίαρχο ρόλο στην παγίωση των πολυγραμματισμών .

Με τη συνδρομή των νέων τεχνολογικών εργαλείων που είναι διαθέσιμα για τη μετάδοση της πληροφορίας,  το νόημα πλάθεται με μεθόδους που είναι όλο και πιο πολυτροπικές  και πολυεπίπεδες. Το  νόημα πλέον  της γραπτής γλώσσας διαπλέκεται  με σχήματα νοήματος οπτικά , νευματικά, ηχητικά και κ.ά..  Αυτή  τη συνθετότητα των νέων πολυτροπικών κειμένων   που παράγονται με τη βοήθεια των  Νέων Τεχνολογιών οι τρέχουσες παιδαγωγικές αντιλήψεις για τη γλώσσα και την επικοινωνία είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένες  να τις διαπραγματευτούν.  

Η παιδαγωγική των πολυγραμματισμών κρίνεται αναγκαία για την κατανόηση των νέων μορφών κειμένου. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η εξοικείωση με τα τεχνολογικά μέσα, ο ψηφιακά εγγράμματος πολίτης και η αναφορά  στο  κοινωνικό-πολιτισμικό- ιδεολογικό πλαίσιο και στη συνθήκη που παράγεται το νόημα/πληροφορία.

Σύμφωνα με τον  U. Eco:  “Η ανθρωπότητα για αιώνες προχώρησε προς τα μπρος διαβάζοντας και γράφοντας [...]. Όταν ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να δένουν μεταξύ τους τα φύλλα [...] ποτέ πια δεν μπόρεσαν να απαρνηθούν αυτό το θαυμαστό εργαλείο”.

Οι παραπάνω φράσεις αυτές περικλείουν τη σημασία της πολυμεσικής και πολυτροπικής κειμενικής παραγωγής στην εποχή που ζούμε. Οι ΤΠΕ δίνουν πλέον τη  «θαυμάσια» δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να «δέσουν» εύκολα, γρήγορα αλλά και δημιουργικά διάφορες δραστηριότητες και κάθε λογής υλικά σε ενιαία κείμενα προσφέροντας στους μαθητές μαθησιακές εμπειρίες  που συνδυάζουν, από τη μια πλευρά, στοιχεία από το οικείο γι αυτούς ΤΠΕ περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν, και, από την άλλη, εκείνες τις προσεγγίσεις που θεωρούν ότι ο γραμματισμός  αναπτύσσεται και μέσα και από την «ανάγνωση» σύνθετων και  όχι αποπλαισιωμένων κατασκευών νοήματος.

ΠΗΓΕΣ

Παπαδοπούλου, Μ. (2011). Από τον γραμματισμό στους πολυγραμματισμούς. Ταξίδι για τον γραμματισμό.

Cope, B., & Kalantzis, M. (2009). “Multiliteracies”: New literacies, new learning. Pedagogies: An International Journal, 4(3), 164-195.

Kalantzis, M., & Cope, B. 2001. Πολυγραμματισμοί. Στο Α. Φ. Χριστίδης (Επιμ.) Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 214 – 216. 

Ετεοκλέους, Ν., Παύλου, Β. & Τσολακίδης, Σ. (2012).Γραμματισμός και πολυτροπικότητα : Μελέτη περίπτωσης για την αξιοποίηση του Multimedia Builder από  μελλοντικούς εκπαιδευτικούς στην Κύπρο. In Z. Gavriilidou, A. Efthymiou, E. Thomadaki & P. Kambakis-Vougiouklis (eds), 2012, Selected papers of the 10th ICGL, pp. 783-795. Komotini/Greece: Democritus University of Thrace.

Ψηφιακός Γραμματισμός

Ένας εννοιολογικός χάρτης για τον Ψηφιακό Γραμματισμό 

http://popplet.com/app/#/3909086

Τεχνολογία και Γραμματισμός

Ένα βίντεο για την Τεχνολογία και τον Γραμματισμό.
https://www.youtube.com/watch?v=3AGHbE4lqU4

Συμμετοχική Κουλτούρα

Ομιλία του Henry Jenkins για τη συμμετοχική κουλτούρα

 Ομιλία του Henry Jenkins για τη συμμετοχική κουλτούρα όπως διαμορφώνεται από τα Νέα Μέσα. Όπως υποστηρίζει η συμμετοχική κουλτούρα έχει, σε γενικές γραμμές, τα εξής χαρακτηριστικά:

·         Ενασχόληση με τα κοινά με σχετικά λίγα εμπόδια 
·         Μεγάλη υποστήριξη στο διαμοιρασμό ιδεών/περιεχομένων
·         Ευκαιρίες μη τυπικής καθοδήγησης 
·         Αίσθηση ότι η συμβολή του καθενός έχει αξία
·         Ενδιαφέρον για τις απόψεις των άλλων 

Ο Henry Jenkins ολοκληρώνει την παρουσία με το ερώτημα/προβληματισμό ότι αφού τα Νέα Μέσα διευκολύνουν τη δημόσια συμμετοχή γιατί απαγορεύονται στα σχολεία (π.χ. YouTube, Facebook κ.λπ.); Δεν θα έπρεπε να ήταν το ζητούμενο;